НББ болон БАЭЗ 4 курсын оюутнуудад

Толгой ба охин компанийн бүртгэл

1.                  Толгой ба охин компанийн тухай ойлголт

2.                  Худалдан авалтын аргаар охин компанийг эзэмших

3.                  Ашиг сонирхолоо нэгтгэх аргаар охин компанийг эзэмжих

1.      Толгой ба охин компанийн тухай ойлголт

Нэг компани нөгөө компанийн гаргасан саналын эрхтэй хувьцаа буюу энгийн хувьцааны 50-аас дээш хувийг шууд ба шууд бус замаар олж эзэмших үед тэдгээр компаниуд толгой ба охин компанийн харилцаанд шилжих бөгөөд хувьцааг нь худалдан авах хэлбэрийн бизнесийн нэгдэлд орсон гэж үзнэ. 

Толгой ба охин компанийн бүртгэл

1.                  Толгой ба охин компанийн тухай ойлголт

2.                  Худалдан авалтын аргаар охин компанийг эзэмших

3.                  Ашиг сонирхолоо нэгтгэх аргаар охин компанийг эзэмжих

1.      Толгой ба охин компанийн тухай ойлголт

Нэг компани нөгөө компанийн гаргасан саналын эрхтэй хувьцаа буюу энгийн хувьцааны 50-аас дээш хувийг шууд ба шууд бус замаар олж эзэмших үед тэдгээр компаниуд толгой ба охин компанийн харилцаанд шилжих бөгөөд хувьцааг нь худалдан авах хэлбэрийн бизнесийн нэгдэлд орсон гэж үзнэ.  Бизнесийн нэгдлийн хэлбэрүүд болох хууль ёсны нэгдэлт, нийлэлтийн хувьд нэгдэгч компани татан буугддаг тул түүний хөрөнгө өр төлбөрийг нэгтгэгчийн балансад шууд шилжүүлснээр нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан бэлэн болж байсан. Харин хувьцааг нь худалдан авах хэлбэрийн хувьд охин компани татан буугадахгүйгээр үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн явуулдгаараа дээрх хоёр хэлбэрээс ялгаатай. Иймээс охин компанийн хөрөнгө, өр төлбөрийг толгой компани балансдаа нэгтгэхгүй, үүний оронд нэгтгэсэн санхүүгийн тайлангийн ажлын хүснэгт бэлднэ.  Охин компани бол биеэ даасан хуулийн этгээд бөгөөд түүний хүлээх үүрэг хариуцлагыг толгой компани хариуцахгүй, харин зөвхөн хяналт тавина. Хяналт гэдэг нь өгөөж олох зорилгоор аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн болон аж ахуйн үйл ажиллагааны бодлогыг удирдах эрх юм. Охин компанийн нийт саналын эрхтэй хувьцаа буюу энгийн хувьцааны хэдэн хувийг толгой компани эзэмшиж буйгаар нь хоёр ангилна.

а/ бүрэн эзэмшилтэй охин компани /100%/

б/ хагас эзэмшилтэй охин компани /50-аас дээш 100-аас бага хувь/

2.  Худалдан авалтын аргаар охин компанийг эзэмших

а/ Худалдан авалтын аргаар охин компанийг бүрэн эзэмших

Бизнесийн нэгдэл үүсэх өдөр дараах зүйлсийг гүйцэтгэнэ.

1. Хөрөнгө оруулалтыг бүртгэнэ.

Дт Охин компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт   ххх

            Кт        мөнгө /ЭХ, Бонд гаргавал тэдгээрийн ЗЗҮ-ээр/   ххх

Бизнесийн нэгдэлтэй холбоотой зардлууд гарвал:

Дт ОКОХО /шууд зардал/                ххх

Дт НТК/бонд гаргалтын зардал/      ххх

                        Кт        мөнгөн                       ххх

2. Нэгтгэсэн балансын ажлын хүснэгт бэлдэнэ.

Худалдан авалтын аргаар нэгдэл үүсэх өдөр толгой ба охин компанийн санхүүгийн тайлангуудаас зөвхөн балансыг нэгтгэдэг. Нэгтгэсэн баланс дээр охин компанийн хөрөнгө өр төлбөрийг зах зээлийн үнэ хүртэл өсгөж нэгтгэнэ. Мөн нэгтгэсэн балансын ажлын хүснэгтэн дээр  охин компанийн эздийн өмчийн дансууд болон охин компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт дансыг устгаж зохицуулна.

Ажлын хүснэгтэд толгой болон охин компанийн тус тусын балансыг нэг нэг баганаар жагсааж, дараа нь хөрөнгө болон хөрөнгийн эх үүсвэрүүдийг мөр мөрөөр нь нэмж нэгтгэдэг. Нэгэнт толгой ба охин компаниуд эдийн засгийн хувьд нэг нэгж болсон тул

нэгтгэсэн тайланд тэдгээрийн хоорондын ажил гүйлгээг тусгадаггүй ба түүнийг арилгах зорилгоор ажлын хүснэгтийн устгах бичилтийг хийдэг.

Жишээ нь: “А” компани 10.000 төгрөгийн дансны үнэтэй цэвэр хөрөнгө бүхий  “Б” компанийн энгийн хувьцааг 18000 төгрөгөөр худалдан авч эзэмшсэн. Энэ өдөр “Б” компанийн цэвэр хөрөнгийн зах зээлийн үнэ дараах байдалтай байв.

Дансны нэр                дансны үнэ                ЗЗҮ                 Илүү ЗЗҮ/зөрүү/

Мөнгө                           8000                          8000                            -

 Авлага                         4000                          4000                            -

Бараа материал            2000                          6000                            4000

Тоног төхөөрөмж        8000                          12000                          4000

Нийт хөрөнгийн дүн 22000                         30000                                     

Дансны өр                    5700                          5700

Татварын өр                 300                            300

Бондын өр                    6000                          8000                            2000

Энгийн хувьцаа          8000

Хур.ашиг                     2000                                     

Нийт эх үүсвэр            22000

“А” компанийн баланс дараах байдалтай байсан.

Мөнгө                         20000              өр                                            8000

Авлага                                    20000              тат.өр                                      400

БМ                              12000              бондын өр                              8000

Тон.төх                       40000              Энгийн хувьцаа                    20000

                                                            Хуримтлагдсан ашиг            55600

Ний хөрөнгө              92000              ХЭҮ                                       92000                         

А. Цэвэр хөрөнгийн зах зээлийн үнийг олно.

Нийт хөрөнгийн зах зээлийн үнээс нийт өр төлбөрийн зах зээлийн үнийг хассанаар цэвэр хөрөнгийн зах зээлийн үнийг тодорхойлно.

ЦХЗЗҮ=30.000-6000-8000=16000

Б. Гудвиллыг тооцно.          

ХО - ЦХЗЗҮ=гудвилл

18000-16000=2000

В. Хөрөнгө оруулалтыг бүртгэнэ.

Дт        ОКОХО         18000

            Кт        мөнгө              18000

Г. Нэгтгэсэн балансын ажлын хүснэгт бэлтгэнэ.

	Дансны нэр	Толгой компани	Охин компани	Дт зохицуулга	Кт зохицуулга	Нэгтгэсэн баланс
1	Мөнгө	2000	8000			10000
	Авлага	20000	4000			24000
	Бараа мат	12000	2000	4000		18000
	ОКОХО	18000			18000	-
	Тоног төх	40000	8000	4000		52000
	гуудвил			2000		2000
	Н. хөрөнгө	92000	22000			106000
	өр	8000	5700			13700
	Татвар өр	400	300			700
	Бонд.өр	8000	6000		2000	16000
	ЭХ	20000	8000	8000		20000
	Хур.ашиг	55600	2000	2000		55600
	Н. хөрөнгө	92000	22000			106000
	Зох.дүн			20000	20000

б/ Худалдан авалтын аргаар охин компанийг хагас эзэмших

Хагас эзэмшилтэй охин компанийн хувьд толгой компанид эзэмшигдээгүй охин компанийн энгийн хувьцааны хэсгийг цөөнхийн сонирхол гэнэ. Хагас эзэмшилтэй охин компанийг худалдан авалтын аргаар нэгтгэхэд нэгтгэсэн баланс дээр цөөнхийн сонирхолыг тодорхойлж тусгагдгаараа бүрэн эзэмшлээс ялгаатай. Нэгтгэсэн баланс дээр цөөнхийн сонирхолыг хоёр аргаар харуулж болно.

1. Толгой компанийн онолоор цөөнхийн сонирхолыг толгой ба охин компаниас тусад нь авч үзэж өр төлбөр хэсэгт харуулна.
2. Байгууллагын онолоор /биеэ даасан байх/ цөөнх ба олонх гэсэн хоёр эзэмшлийг нэг сонирхол бүхий эдийн засгийн нэг нэгж гэж үзэн эздийн өмчийн хэсэгт харуулна.

Жишээ нь:”Б” компанийн цэвэр хөрөнгийн  дансны үнэ 10000 төгрөг, ЗЗҮ 16000 төгрөг байх үед “А” компани энгийн хувьцааных нь 80 хувийг худалдан авч эзэмшихдээ 14000 төгрөг төлсөн бол :

А. Цэвэр хөрөнгийн зах зээлийн үнийг олно.

Нийт хөрөнгийн зах зээлийн үнээс нийт өр төлбөрийн зах зээлийн үнийг хассанаар цэвэр хөрөнгийн зах зээлийн үнийг тодорхойлно.

ЦХЗЗҮ=16000

Б. Гудвиллыг тооцно.          

ХО - ЦХЗЗҮ*эзэмшлийн хувь=гудвилл

14000-16000*0.8=1200 эерэг гудвил

В. Хөрөнгө оруулалтыг бүртгэнэ.

Дт        ОКОХО         14000

            Кт        мөнгө              14000

Г. Охин компани дахь цөөнхийн сонирхол

ОКЦХЗЗҮ*цөөнхийн эзэмшлийн хувь=16000*0.2=3200

Д. Нэгтгэсэн балансын ажлын хүснэгт бэлтгэнэ.

	Дансны нэр	Толгой компани	Охин компани	Дт зохицуулга	Кт зохицуулга	Нэгтгэсэн баланс
1	Мөнгө	6000	8000			16000
	Авлага	20000	4000			24000
	Бараа мат	12000	2000	4000		18000
	ОКОХО	14000			14000	-
	Тоног төх	40000	8000	4000		52000
	гуудвил			1200		1200
	Н. хөрөнгө	92000	22000			109200
	өр	8000	5700			13700
	Татвар өр	400	300			700
	Бонд.өр	8000	6000		2000	16000
	ЭХ	20000	8000	8000		20000
	Хур.ашиг	55600	2000	2000		55600
	ОКЦХ дэх цөөнхийн сонирхол				3200	3200
	Н. хөрөнгө	92000	22000			109200
	Зох.дүн			19200	19200